دکتر ایرانی DoctorIrani | بررسی و تحلیل مسائل پزشکی روز دنیا و مشاوره تخصصی
پانکراس یا لوزالمعده، غده‌ای نسبتاً بزرگ و با شکل مسطح و کشیده است که در ناحیه پشت معده و بالای شکم قرار دارد. این غده یکی از غدد حیاتی بدن به شمار می‌رود، زیرا در تولید و ترشح آنزیم‌های گوارشی که برای هضم غذا در روده کوچک ضروری هستند، نقش دارد. برای آگاهی از ادامه مقاله و دریافت جدیدترین اطلاعات، با وب سایت دکتر ایرانی همراه باشید.
وظایف پانکراس
پانکراس یا لوزالمعده یکی از اعضای دستگاه گوارش است که دو وظیفه اساسی در بدن را بر عهده دارد.
تولید آنزیم‌های گوارشی
یکی از وظایف کلیدی پانکراس، تولید آنزیم‌های گوارشی نظیر لیپاز، آمیلاز و پروتئاز و ترشح آن‌ها به داخل روده کوچک است. این فرآیند به منظور تسهیل تجزیه و هضم غذا انجام می‌شود. لیپاز، به همراه مایع صفرا که توسط کبد تولید می‌شود، در تجزیه چربی‌ها نقش اساسی دارد. آمیلاز با شکستن و جداسازی کربوهیدرات‌ها و پروتئاز با تجزیه پروتئین‌ها، به جذب این مواد کمک می‌کند. بنابراین، وجود این آنزیم‌های گوارشی در فرآیند هضم غذا اهمیت ویژه‌ای دارد.
تولید هورمون‌هایی مانند انسولین و گلوکاگون
وظیفه مهم دیگر پانکراس، تولید هورمون‌های مختلف از جمله انسولین و گلوکاگون و آزادسازی آن‌ها به جریان خون برای تنظیم و کنترل سطح قند خون است. قند خون باید در سطح متعادلی حفظ شود تا اندام‌هایی مانند مغز، قلب، کبد و کلیه‌ها بتوانند به درستی عمل کنند. انسولین موجب کاهش سطح قند خون می‌شود، در حالی که گلوکاگون در مواقع افت قند خون، آن را افزایش می‌دهد. بنابراین، پانکراس با تولید این هورمون‌ها نقش بسیار مهمی در تنظیم قند خون ایفا می‌کند.
پانکراتیت چیست
پانکراتیت به معنای التهاب و ورم لوزالمعده یا پانکراس است. این التهاب معمولاً با درد در ناحیه شکم همراه است که ممکن است به ناحیه پشت نیز تیر بکشد. درد معمولاً با خم شدن به جلو کاهش می‌یابد، اما در حالت خوابیدن به پشت (طاقباز) تشدید می‌شود. پانکراتیت زمانی رخ می‌دهد که آنزیم‌های گوارشی موجود در لوزالمعده فعال شده و موجب تحریک و التهاب این عضو می‌شوند.
این بیماری می‌تواند به صورت حاد یا مزمن بروز کند که هر یک ویژگی‌ها و شدت‌های خاص خود را دارند:
پانکراتیت حاد
پانکراتیت حاد به طور ناگهانی و با شدت بالا ایجاد می‌شود و منجر به التهاب شدید در لوزالمعده می‌گردد. این التهاب خود را به صورت درد شدید و ناگهانی در ناحیه فوقانی شکم نشان می‌دهد. این درد ممکن است از چند ساعت تا چند روز ادامه یابد. در صورتی که اقدامات درمانی مناسب انجام نشود و التهاب و کاهش خون‌رسانی به پانکراس برطرف نگردد، ممکن است ورم پانکراس پیشرفت کرده و عوارض آن به سایر بافت‌ها و اعضای بدن سرایت کند که در نهایت می‌تواند به مرگ بیمار منجر شود.
پانکراتیت مزمن
در پانکراتیت مزمن، التهاب پانکراس به طور مداوم و به شکل خفیف طی سال‌ها ادامه می‌یابد و ممکن است با حملات دوره‌ای همراه باشد. این نوع پانکراتیت به دلیل ماهیت پیشرونده‌اش، به تدریج وضعیت بیمار را وخیم‌تر می‌کند. در صورتی که درمان پس از تشخیص آغاز نشود، به تدریج شرایط بدتر شده و منجر به آسیب دائمی به پانکراس و ایجاد زخم و فیبروز در بافت آن می‌شود. در نهایت، عملکرد پانکراس مختل شده و تولید آنزیم‌های ضروری و انسولین با مشکل مواجه می‌گردد.
علل بیماری پانکراتیت
پانکراتیت می‌تواند به دو شکل حاد و مزمن بروز کند. هرچند در برخی موارد نادر ممکن است نتوانیم دلیل مشخصی برای بروز این بیماری پیدا کنیم، اما در بیشتر موارد، عوامل زیر به عنوان علل اصلی شناخته می‌شوند:
- وجود سنگ‌ها و لجن‌های صفراوی که مجرای پانکراس را مسدود می‌کنند
- مصرف مداوم و بی‌رویه الکل
- سطح بالای تری‌گلیسیرید در خون
- استعمال مواد مخدر و سیگار
- نقص‌های ژنتیکی و مادرزادی در پانکراس، مانند بیماری فیبروز کیستیک
- ضربه شدید به ناحیه شکم که پانکراس را تحت تأثیر قرار می‌دهد
- وجود تومور در پانکراس
- سطح بالای کلسیم در خون
- عوارض ناشی از برخی داروها
- عفونت‌هایی مانند اوریون، هپاتیت A، هپاتیت B و سالمونلا
- سابقه خانوادگی اختلالات عملکرد پانکراس
- بیماری‌های خودایمنی
- علل ناشناخته
- علائم پانکراتیت حاد
- درد شدید، ناگهانی و مداوم در ناحیه بالای شکم
- حالت تهوع و استفراغ
- حساسیت و درد در ناحیه فوقانی شکم هنگام لمس
علائم پانکراتیت مزمن
- درد مداوم و دوره‌ای در ناحیه بالای شکم
- کاهش وزن
- نفخ
- اسهال
- حالت تهوع و استفراغ
- مدفوع بدبو و چرب
یکی از عوارض پانکراتیت مزمن، اختلال در تولید انسولین است که می‌تواند منجر به دیابت نوع 1 شود. در این صورت، علائم زیر ممکن است بروز کند:
- تشنگی مفرط
- تکرر ادرار
- ضعف عمومی
- کاهش وزن
- تاری دید
عوارض التهاب پانکراس
در پانکراتیت حاد، به دلیل شدت التهاب و درگیری سایر اعضای بدن، ممکن است فرد دچار تجمع مایع در شکم و ریه‌ها و همچنین اختلالات تنفسی شود. خطر بروز نارسایی کلیه، افت فشار خون، تشکیل لخته در وریدها و شریان‌ها و اختلال در عملکرد قلب و مغز نیز وجود دارد.
- با مراجعه سریع بیمار و آغاز به موقع درمان‌های لازم، احتمال بروز این عوارض به شدت کاهش می‌یابد.
- عارضه دیگری که ممکن است رخ دهد، تشکیل کیست در پانکراس یا اطراف آن است که گاهی به‌طور خودبخود برطرف می‌شود و گاهی نیاز به تخلیه دارد.
در پانکراتیت مزمن، علاوه بر دردهای مداوم، عوارض ناشی از تخریب پانکراس و اختلال دائمی در عملکرد آن نیز وجود دارد. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دردهای مزمن
- سوء تغذیه و اختلال در هضم
- اسهال مزمن
- دیابت
- انسداد مجاری صفراوی
- کاهش وزن
- سرطان پانکراس
- تجمع مایع در اطراف پانکراس و تشکیل کیست‌های کاذب
تشخیص پانکراتیت
ظهور علائمی مانند درد شدید و طولانی در ناحیه فوقانی شکم، احتمال وجود پانکراتیت را مطرح می‌کند. پزشک با توجه به علائم بالینی و نتایج آزمایش‌ها و تصویربرداری از پانکراس، به تشخیص پانکراتیت می‌رسد.
- برای تشخیص، از آزمایش‌هایی مانند سنجش امیلاز و لیپاز خون، سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن شکم، و همچنین بررسی الاستاز و چربی مدفوع استفاده می‌شود.
- تشخیص پانکراتیت حاد شامل موارد زیر است: وجود درد حاد و شدید در ناحیه معده، افزایش سطح امیلاز و/یا لیپاز خون، و نشانه‌های التهاب در تصاویر پانکراس.
- درمان پانکراتیت
- نوع درمان بستگی به این دارد که پانکراتیت حاد باشد یا مزمن.
درمان پانکراتیت حاد
اگر بیمار دچار پانکراتیت حاد باشد، احتمالاً نیاز به بستری شدن در بیمارستان برای چند روز دارد. در این مدت، داروها و مایعات ضروری باید از طریق ورید به بدن او وارد شوند. به ویژه اگر مصرف غذا باعث بروز درد شود، لازم است که پانکراس به مدت چند روز استراحت کند و بیمار از خوردن غذا خودداری کند. در طول درمان، بیمار باید از مایعات و مسکن‌ها استفاده کند. پس از کاهش علائم و در صورت تحمل، می‌توان به تدریج مایعات خوراکی را آغاز کرد. معمولاً درمان التهاب حاد پانکراس حدود یک هفته طول می‌کشد. اگر علت پانکراتیت حاد، سنگ صفرا باشد، پس از کاهش التهاب، باید کیسه صفرا که منبع سنگ است، از طریق جراحی برداشته شود. بسته به علت پانکراتیت، ممکن است درمان‌های خاصی نیز در نظر گرفته شود.
درمان پانکراتیت مزمن
در پانکراتیت مزمن، معمولاً حملات پانکراتیت حاد رخ می‌دهد که درمان آن مشابه موارد ذکر شده در بالا است. درمان پانکراتیت مزمن زمان‌بر است و بیشتر بر کنترل علائم متمرکز است. اگر بتوان عامل اصلی را شناسایی و برطرف کرد، درمان می‌تواند به طور قطعی انجام شود.
سخن آخر
درد شدید و مداوم در ناحیه فوقانی شکم معمولاً نشانه‌ای از یک بیماری جدی است، مانند پانکراتیت، سکته قلبی، سوراخ شدن احشا یا انسداد عروق. بنابراین، ضروری است که هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. پانکراتیت حاد می‌تواند خفیف باشد و به طور خودبه‌خود بهبود یابد، یا اینکه شدید بوده و در صورت تأخیر در درمان، ممکن است به نارسایی ارگان‌های حیاتی و حتی مرگ منجر شود.
⏬مقالات پیشنهادی ⏬
بیماری های شایع زنان انواع پوست و نحوه مراقبت از آن انواع بیماری دهان و دندان
