نارسایی کبد

کبد بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن است که در ناحیه فوقانی حفره شکمی و زیر دیافراگم قرار دارد. این اندام به عنوان یکی از حیاتی‌ترین اعضای بدن، نقش مهمی در عملکرد سایر اندام‌ها ایفا می‌کند. برای آگاهی از ادامه مقاله و دریافت جدیدترین اطلاعات، با وب‌ سایت دکتر ایرانی همراه باشید.

نارسایی کبد چیست

کبد یکی از ارگان‌های حیاتی بدن به شمار می‌رود و وظایف مهمی را بر عهده دارد. هرگونه آسیب به این عضو می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت آن باشد. در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب، عملکرد کبد دچار اختلال می‌شود و این امر مانع از ترمیم بافت آسیب‌دیده می‌گردد و در نهایت منجر به نارسایی کبد می‌شود. با توجه به اینکه سایر اندام‌های بدن به کبد وابسته‌اند، عملکرد نامناسب کبد می‌تواند تأثیر منفی بر روی آن‌ها نیز داشته باشد و در نتیجه، کل سیستم بدن دچار اختلال می‌شود.

انواع نارسایی کبدی

نارسایی کبدی بسته به عواملی که باعث آسیب به کبد شده‌اند، میزان آسیب و وضعیت فعلی کبد، می‌تواند با سرعت‌های متفاوتی بروز کند. به همین دلیل، نارسایی کبدی ممکن است به تدریج ایجاد شود یا به طور ناگهانی و سریع پیشرفت کند. بر این اساس، نارسایی کبدی به دو نوع تقسیم می‌شود.

نارسایی کبدی مزمن

این نوع نارسایی کبد که نسبتاً شایع است، ممکن است چند ماه یا حتی چند سال طول بکشد تا ایجاد شود. نارسایی مزمن کبد به دنبال تشکیل زخم‌های گسترده در کبد (اسکار) رخ می‌دهد و در نهایت می‌تواند به سیروز کبدی یا نارسایی کبدی منجر شود. عوامل مختلفی مانند هپاتیت ویروسی، مصرف بی‌رویه الکل، مشکلات مجاری صفراوی، کبد چرب و برخی بیماری‌های ژنتیکی می‌توانند به بروز سیروز یا نارسایی کبدی کمک کنند.

سیروز کبد به دلیل آسیب غیرقابل ترمیم به کبد ایجاد می‌شود و ناشی از جایگزینی بافت اسکار به جای بافت سالم است که منجر به عملکرد نامناسب یا از کار افتادن کبد می‌گردد.

علت نارسایی کبدی مزمن

التهاب مزمن یا طولانی‌مدت می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های دائمی (scar) در بافت کبد شود و در پی آن فیبروز (زخم کهنه سفت شده) و سیروز کبدی به وجود آید. عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند باعث التهاب و در نهایت نارسایی مزمن کبدی شوند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف بی‌رویه مشروبات الکلی
•  کبد چرب غیر الکلی (که معمولاً با اضافه وزن همراه است)
•  هپاتیت C
•  هپاتیت خودایمنی (اتوایمیون)
• عوامل ژنتیکی
•  مصرف بی‌رویه برخی داروها
•  بیماری‌های مجاری صفراوی
•  بیماری ویلسون
•  مصرف برخی داروهای ضدسرطان، از جمله داروهای شیمی‌درمانی
• هپاتیت B

 نارسایی کبدی حاد

نارسایی حاد کبدی نسبت به نارسایی مزمن کبدی کمتر شایع است و معمولاً افرادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که سابقه بیماری کبدی ندارند. این نوع نارسایی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد کبد به طور ناگهانی و در مدت زمان کوتاهی، معمولاً چند روز یا چند هفته، مختل شود. نارسایی حاد می‌تواند عوارضی جدی مانند خونریزی شدید و افزایش فشار در مغز را به همراه داشته باشد. در بسیاری از موارد، تنها راه درمان نارسایی حاد کبدی، پیوند کبد است.

علت نارسایی کبدی حاد

برخی از مهم‌ترین عواملی که می‌توانند خطر بروز نارسایی حاد کبدی را افزایش دهند، عبارتند از:

 مسمومیت کبدی ناشی از تماس با مواد شیمیایی و معدنی

• مصرف خودسرانه و بی‌رویه داروهایی مانند استامینوفن، به ویژه در دوزهای بالا یا در ترکیب با مشروبات الکلی
•  مسمومیت ناشی از مصرف قارچ‌های سمی مانند آمانیتا فالوئیدس
• بروز اختلالات متابولیکی یا عروقی، از جمله بیماری ویلسون و هپاتیت خودایمنی
•  مصرف بیش از حد و خودسرانه داروهایی نظیر برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد تشنج، ضد افسردگی و هورمون‌های مصنوعی

نکته‌ای که در مورد نارسایی کبدی باید به آن توجه کرد این است که نارسایی‌های مزمن کبدی ممکن است به‌دلیل مصرف بیش از حد الکل، استفاده خودسرانه و بی‌رویه برخی داروها یا عفونت‌های ویروسی به‌طور ناگهانی به نارسایی‌های حاد کبدی تبدیل شوند. بنابراین، در صورت بروز علائم نارسایی کبد، بسیار مهم است که هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرده و روند درمان را آغاز کنید.

علائم نارسایی کبدی

علائم نارسایی کبدی بسته به شدت بیماری و وضعیت جسمانی هر فرد متفاوت است. بنابراین، نمی‌توان انتظار داشت که علائم این بیماری در همه بیماران یکسان باشد. با این حال، هر فردی که یکی از این علائم را مشاهده کند، باید به مشاوره یک متخصص مراجعه کند. برخی از علائم نارسایی کبد ممکن است با علائم بیماری‌های دیگر مشابه باشند، اما در هر صورت، این علائم می‌توانند نشانه‌ای از وجود یک مشکل جدی در بدن باشند و نباید به سادگی نادیده گرفته شوند. در ادامه، مهم‌ترین علائم و نشانه‌های نارسایی کبد را معرفی می‌کنیم:

• کاهش اشتها
• کاهش وزن قابل توجه
• مدفوع سیاه و شل
•  احساس ضعف و خستگی مزمن
• حالت تهوع مداوم
• خارش شدید و مزمن
• پوست
•  استفراغ خونی
•  انقباضات عضلانی (کرامپ)
•  کبودی پوست و خونریزی زیرپوستی به‌طور خودبخود یا با آسیب جزئی
• کاهش میل جنسی
• اختلال در خواب

در صورت پیشرفت شدید بیماری و نارسایی مزمن کبدی، ممکن است علائم دیگری نیز در بدن بیمار ظاهر شود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

• تورم در مچ و ساق پا ناشی از تجمع مایعات اضافی در این نواحی است. 
• آب آوردن شکم به دلیل انباشت مایع در ناحیه شکمی رخ می‌دهد.
• یرقان، که به زرد شدن پوست و چشم‌ها منجر می‌شود، یکی دیگر از علائم است.
• احساس خستگی شدید و تغییر در الگوی خواب نیز از دیگر نشانه‌ها به شمار می‌روند.
• علاوه بر این، اختلال در تمرکز فرد برای انجام کارها نیز ممکن است مشاهده شود.
• در موارد شدید، کما ممکن است به دلیل تجمع سموم در خون و آسیب به مغز اتفاق بیفتد.

روش‌های تشخیص نارسایی کبدی

ظهور علائم نارسایی کبد، یکی از جدی‌ترین نشانه‌ها برای مراجعه به پزشک و پیگیری درمان است. از آنجا که برخی بیماری‌ها علائم مشابهی دارند، پزشک با تجویز آزمایش‌های مختلف به دنبال شناسایی نوع بیماری و علت آن می‌باشد. متخصصان با استفاده از روش‌های زیر به تشخیص این بیماری و ارزیابی میزان آسیب کبد می‌پردازند.

آزمایش خون

آزمایش خون نخستین روشی است که پزشک برای ارزیابی عملکرد کبد به آن اشاره می‌کند. اختلالات در نتایج آزمایش، مانند کاهش سطح آلبومین خون، کاهش تعداد پلاکت‌ها و افزایش INR، می‌تواند نشانه‌هایی از نارسایی کبد باشد.

سونوگرافی

در این روش، متخصص با استفاده از امواج صوتی، تصاویری دقیق از وضعیت کبد به دست می‌آورد. سونوگرافی یکی از بهترین روش‌ها برای تشخیص ضایعات کبدی و شناسایی بیماری‌هایی مانند کبد چرب و سیروز کبدی به شمار می‌رود.

سی تی اسکن

نسبت به سونوگرافی، سی تی اسکن به دلیل دقت بالاتر در شناسایی توده‌ها و عوارض کبدی، کارآمدتر است. این روش قادر است هرگونه التهاب، توده‌های زخم، تومورها و انسدادهای کبد را به دقت بررسی کند.

ام آر آی کبد

با انجام MRI از کبد، پزشک می‌تواند با بررسی ساختار و عملکرد کبد، عوارضی مانند تومور، کبد چرب، سیروز کبدی و سرطان‌های کبدی را تشخیص دهد. بسیاری از پزشکان MRI را به سی تی اسکن ترجیح می‌دهند، زیرا این روش امکان تعیین محل مناسب برای بیوپسی را نیز فراهم می‌کند.

بیوپسی کبد

در صورتی که عارضه یا بیماری کبدی وجود داشته باشد که نتوان با روش‌های غیرتهاجمی مانند آزمایش خون و تصویربرداری علت آن را شناسایی کرد، پزشک با انجام بیوپسی، تکه‌ای کوچک از بافت کبد را جدا کرده و خارج می‌کند. سپس این نمونه به آزمایشگاه‌های معتبر و تخصصی ارسال می‌شود تا دلیل بیماری و میزان آسیب وارده به کبد مشخص گردد.

ایجاد نارسایی کبد

نارسایی کبد و عملکرد نامناسب آن در چند مرحله مختلف به شرح زیر پیشرفت می‌کند:

نارسایی کبد

در این مرحله، نارسایی کبد به صورت التهاب کبد خود را نشان می‌دهد. ممکن است در این مرحله هیچ علامت ظاهری وجود نداشته باشد و بیمار احساس ناراحتی نکند.

فیبروز کبدی

عدم درمان به موقع التهاب کبد منجر به ایجاد زخم یا اسکار در بافت کبد می‌شود. کبد تلاش می‌کند تا زخم‌های خود را ترمیم کند و این چرخه به طور مداوم تکرار می‌شود. تداوم این فرآیند، منجر به تشکیل بافت اسکار یا فیبروز کبدی می‌گردد. فیبروز کبدی جریان خون را در کبد کاهش می‌دهد و در نتیجه عملکرد سایر بخش‌های سالم کبد را مختل می‌کند.

سیروز کبدی

با افزایش بافت اسکار و جایگزینی آن به جای بافت سالم، میزان آسیب به کبد نیز افزایش می‌یابد که به این وضعیت سیروز کبدی گفته می‌شود. در این مرحله، به دلیل شدت آسیب‌ها، کبد در انجام بسیاری از وظایف خود ناتوان می‌شود.

نارسایی کبدی

در این مرحله، مجموعه‌ای از بیماری‌ها در سایر اندام‌های بدن نیز بروز می‌کند. علائم شامل خونریزی داخلی، ورم شکم و بزرگ شدن کبد است.

درمان نارسایی کبد

نوع درمان نارسایی کبد بسته به مرحله بیماری متفاوت است. برای بهبود وضعیت بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کبدی، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

• ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی و رژیم غذایی
•  ورزش منظم
• جلوگیری از افزایش وزن
• پرهیز از مصرف مشروبات الکلی
• اجتناب از نمک و غذاهای شور
• عدم استفاده از داروهای مضر برای کبد

در صورتی که نارسایی کبد پیشرفت کرده و وضعیت بیمار وخیم‌تر شود، پزشک ممکن است درمان‌های زیر را پیشنهاد کند:

•  تزریق مایعات به صورت وریدی یا تجویز داروهای دیورتیک (ادرارآور)
•  در موارد مسمومیت حاد ناشی از داروها یا مواد سمی، تجویز داروهای ملین برای پاکسازی کبد از سموم، مانند لاکساتیو و زغال فعال
• اندازه‌گیری مداوم قند خون برای جلوگیری از افت قند خون
•  تجویز داروی استیل سیستئین در صورت نارسایی حاد کبد ناشی از مصرف بیش از حد استامینوفن

پیشگیری از نارسایی کبدی

با توجه به عوارض و مشکلات ناشی از نارسایی کبدی، بهترین راهکار محدود کردن و رفع شرایطی است که می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به این بیماری باشد. از جمله اقدامات پیشگیرانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رعایت یک رژیم غذایی سالم که شامل غذاهای کم‌چرب و پر فیبر باشد و از پرخوری و مصرف زیاد مواد شیرین پرهیز شود.
•  اجتناب از مصرف بی‌رویه مشروبات الکلی.
•  حفظ تحرک بدنی و جلوگیری از افزایش وزن.
• رعایت بهداشت در روابط جنسی و پرهیز از رفتارهای پرخطر، از جمله روابط نامشروع و مصرف مواد مخدر.
• اطمینان از ضدعفونی بودن وسایل خالکوبی.
•  عدم مصرف همزمان مشروبات الکلی و استامینوفن.
•  دریافت واکسن هپاتیت به منظور پیشگیری از ابتلا به هپاتیت A و B.
•  مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم مشکوک به بیماری کبد یا مشاهده نتایج غیرطبیعی در آزمایش‌های کبدی در چکاپ‌های سالیانه یا معاینات شغلی.

سخن آخر

انجام اقدامات پیشگیرانه و ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی، به همراه پیروی از یک رژیم غذایی سالم، می‌تواند بهترین و مؤثرترین راهکار برای پیشگیری از مشکلات کبدی و نارسایی کبد باشد. بروز برخی بیماری‌های کبدی در طول سال‌ها می‌تواند به نارسایی مزمن کبدی منجر شود که در این مرحله ممکن است با ظهور علائم خاصی همراه باشد. توجه جدی به هرگونه علامت بیماری و مشاوره با یک متخصص می‌تواند شانس درمان را افزایش دهد. زیرا نارسایی حاد کبدی ممکن است تنها چند روز تا چند هفته طول بکشد و در صورت از دست رفتن زمان و عدم مراجعه به پزشک، حتی پیوند کبد نیز ممکن است کارساز نباشد.

⏬مقالات پیشنهادی ⏬

بیماری های شایع زنان انواع پوست و نحوه مراقبت از آن  انواع بیماری دهان و دندان

مطالعه بیشتر